Już 250 lat temu supraski kronikarz, bazylianin ks. Mikołaj Radkiewicz, zastanawiał się nad ustaleniem daty powstania tego hydrotechnicznego obiektu w skład którego wchodzi 2,5 km kanału, grobla rozdzielająca kanał od rzeki i 7 ha staw młynowy. W kronice supraskiego zakonu ks. Radkiewicz pisał, że twórcą Systemu Wodnego był opat ks. Nikodem Szybiński, który zarządzał Supraślem i jego dobrami w latach 1635-1643. W źródłach historycznych kanał zwany był „Kopanicą” lub „Rzeką Kopaną”, staw młyński natomiast miejscowi określali jako „Zajma” lub „Binduga”.

Na fot. staw młynowy i fabryka Zacherta rok 1954, źródło: UM w Supraślu.

Istnieją przesłanki by sądzić, że Supraski System Wodny powstał na początku funkcjonowania klasztoru, czyli w I połowie XVI wieku. Z najstarszego, znanego do tej pory dokumentu  z 13 października 1510 r. wynika, że Aleksander Chodkiewicz pozwolił prawosławnym mnichom reguły św. Bazylego przenieść się z Gródka do Supraśla i zezwolił budować im na rzece jazy, czyli zajmy wodne. Supraski System Wodny powstał w celach gospodarczych i umożliwiał funkcjonowanie klasztornych manufaktur na terenie folwarku, określanych w oryginalnych dokumentach mianem fabryk. Znajdowały się one tuż za założeniem ogrodowo-parkowym. W skład fabryk wchodziły dwa młyny o dwóch kołach, tartak, „folusze” oraz papiernia pracująca dla słynnej w całej ówczesnej Rzeczypospolitej supraskiej drukarni.

Na przełomie XVIII i XIX wieku władze pruskie skonfiskowały ten folwark na rzecz skarbu państwa, jednocześnie oddając go bazylianom w dzierżawę. W latach 1795-1829 bazylianie wydali fortunę na modernizację tego centrum przemysłowego, które stało się podstawą do rozwoju w tym miejscu włókienniczej infrastruktury. Po przejęciu w 1834 r. całej infrastruktury technicznej przez Zachertów, nastąpił gwałtowny rozwój Supraśla. Fabryka włókiennicza pracowała tam do 1939 r.

Na fot. widok na staw młynowy i fabrykę Zacherta na początku XX w., źródło: UM w Suprślu.

8 grudnia 2009 r. Supraski System Wodny (kanał, staw młyński, grobla oraz urządzenia spiętrzające wodę we wschodniej części Supraśla) został wpisany do rejestru zabytków. 14 września 2020 r. w Supraślu podczas VI Międzynarodowego Kongresu EKO FORUM, podpisany list intencyjny w sprawie obudowy i rewaloryzacji Zabytkowego Systemu Wodnego w Supraślu na potrzeby utworzenia zbiornika retencyjnego i przeciwpowodziowego wraz z niezbędną infrastrukturą hydrotechniczną. Inwestycja ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa w zakresie ochrony przeciwpowodziowej i przeciwpożarowej, zapobieganie skutkom suszy przez wzrost retencji wód oraz wszechstronny rozwój wspólnoty samorządowej, turystyki wodnej i lokalnej bioróżnorodności.

 Podpisanie listu intencyjnego w obecności Ministra MGMiŻŚ Marka Gróbarczyka dotyczącego budowy zbiornika retencyjnego, między zastępcą prezesa PGW WP Krzyszofem Wosiem a burmistrzem Supraśla Radosławem Dobrowolskim. 

Planowany zbiornik retencyjny o powierzchni niespełna 7 ha i pojemności 100 000 m³,  zostanie zlokalizowany na terenie znajdującym się pomiędzy kanałem „Kopanica”, a groblą biegnącą wzdłuż koryta rzeki Supraśl. Zaplanowano także naprawę istniejących urządzeń oraz uzupełnienie brakujących elementów historycznego Systemu Wodnego rzeki Supraśl w Supraślu. 

Na foto. wizyta studyjna Supraskiego Systemu Wodnego uczestników VI Kogresu EKO FORUM w Supaślu.

Agnieszka Giełażyn-Sasimowicz, 

rzecznik prasowy Wód Polskich w Białymstoku.